|
SİZLER VE BİZLER!“OLASI İŞVERENLER !YANİ HEPİNİZVE BİZ MİMARLAR ..”15 Eylül1998 Bilim adamları, işçiler, memurlar, doktorlar, kimyagerler, iş adamları, ev hanımları.. Yani sizler !.. Yaşamınızı sürdürebilmek için BİR MEKÂNA İHTİYACINIZ OLDUĞUNU KABUL EDERSİNİZ HER HALDE.. Bu mekânın ; ihtiyaçlarınızı karşılayan ve duygularınızı okşayan bir yer olması da kuşkusuz özleminizdir.. Biz mimarlara olan gereksinim işte bu sırada ortaya çıkar.. İnsanların, ( bazı özel koşullarda ve bir ölçüde ) kendi evlerini yapma gayretleri dışında diğer yaşam mekanlarını farklı bir meslek grubunun mimarlar ve ardından mühendislerin bilgi, görgü ve insafına bırakmaları, adeta yaşamsal bir zorunluluktur.
Buna karşılık “Yuvanızı yapmak !” azmi ve kararı ile yola çıkmış olan biz mimarlar, güzel ve sıcak bir yuva yerine dünyanızı karartan bir “kabus !” inşa ettiğimizde kabahati acaba kim üstlenir dersiniz ?. Doğaldır ki hiç kimse !.. Genellikle iki taraf da birbirini suçlar. Mimar sizin; eksik bilgi, az para, kısa süre verdiğinizi söyler. Sizler de inşa etmenin ; eldeki olanaklarla en iyi mekanı elde etmek olduğunu ileri sürer projeyi yapanları suçlarsınız. İşin ilginç tarafı nedir biliyor musunuz ? “Herkes haklıdır !..”
YOKSA SORUMLULUĞU PAYLAŞMALI MIYIZ ?..
“Biz işveren değiliz ki !.. Evimizi veya işyerimizi yapanlar ne fikrimizi sordu ne de malzemeyi biz aldık.. İşi alan ve yapan var ama işi veren biz değiliz !.. ” diyebilirsiniz.. Evet hukuken sorumlu değilsiniz.. Ama insani değerler ve sonuçları açısından hiç birimiz sorumluluktan kurtulamayız. Bizler ; sizin “gerçek işveren” o kurtulamayız. Bizler ; sizin “gerçek işveren” olduğunuzu unuttuğumuz için, sizler de; işin “gerçek sahibi” olduğunuzu görmezden geldiğiniz için, sorumluluğu paylaşmak zorundayız.. Çünkü, herkesin haklı göründüğü bir davada belli ki suç da müşterektir..
Bir “takım elbisenin” zevkinizi okşamaması veya bedeninin büyük gelmesi halinde ondan kurtulmak çok zor sayılmaz.. İş dünyanızı ve aile hayatınızı etkileyecek boyutlara varmadan bu sorunu çözmeniz olasıdır.. Değiştirmek, küçültmek, hediye etmek, yenisini almak gibi seçeneklere sahipsinizdir. Fakat hayatınızı ortalama 20 yıl etkileme gücüne ve ekonomik boyuta sahip binalardan vazgeçmek ve varsa kötü etkilerinden sıyrılmak pek kolay olmaz. Bu “yumurta küfesini” özenle ve sırtımızdan indirmeden taşımak zorunda kalırız.. Peki bir elbise seçerken veya sipariş verirken gösterdiğimiz özeni, yapılara, son sürat inşa edilmekte olan çevremize karşı gösteriyor muyuz ?..
Diyelim ki toplumda, inşa edilen çevreye verilen önem, henüz doğal çevreye gösterilen duyarlık seviyesine ulaşamadı. Acaba “işveren” diye tanımladığımız, parayı bastıran ve binayı yaptıran “hukuki işverenlerimiz” bu duyarlığı gösterebiliyor mu ?.. Mimarla olan münasebetleri ne kadar insani boyut ne kadar bilimsellik ne kadar ekonomik yaklaşım içermektedir ?? .. Cevabı hiç merak etmeyin isterseniz. Bu işlere karne vermek gerekse idi hepimiz sınıfta kalırdık.. Bu yazıyı, ortaya söylenmiş meslek dışı bir sohbet sanacak meslektaşlarımın, yine de yapılacak tespitlerden kendilerine pay çıkarabileceklerini hatırlatmama sanırım gerek yok !.. 30 yıldır bu ve benzeri sorunlarla boğuşan bir arkadaşları olarak düşünmenin ve şöyle bir silkelenmenin yararı olur diye düşünüyorum .. Okullarımızda nedense hayatın bu yüzü görmezden gelinir. Mezun olan gencin önünde eğitilmiş ve sorunlardan arıtılmış işverenler ve anlayışlı kullanıcılar kuyrukta beklemektedir sanki !.. Üstelik genç mimarın hizmet vereceği kesimle kurması gereken diyalog biçimi hakkında annesinden doğarken tüm deneyimi kazandığı var sayılır.. İki taraf da birbirini tanımadan, oyunu prova bile etmeden sahneye çıkar. Ve oyuncuların da seyircilerin de memnun kalmadıkları bir eser sergilenir.. Örnek mi ? Çevrenize şöyle bir bakın !.. İşin garip yanı, birbirini “tanımama” eylemi ısrarla sürdürülür. Her yeni iş yeni bir provasız oyun olur. Çünkü taraflar birbirini tanımamakta ve isteklerini tanımlayamamakta ısrarlıdırlar .. Bir mimari eylemin üç ana etmeni vardır : PROJEYİ YAPAN, İŞİ YAPTIRAN ve YAPIYI KULLANAN.. Bunlardan birini aradan çıkarmaya kalkın, ortada mimarlık adına hiçbir şey kalmaz.. Tam burada biz bize bir itirafta bulunalım: Kağıt üstündeki muhteşem projelerimizi ve söylemlerimizi lütfen hayatın gerçekleri ile karıştırmayalım. Onlar bizim iç gelişmemizi sağlarlar.. Fakat malum ; “at resmi çizerek yarış kazanılmaz ! ”. Evet bu bir yarıştır. İnsanlık adına kazanmak zorunda olduğumuz bir yarış !.. Kazanmak için gerçek bir ata , onu besleyen kişilere ve koşacağı piste ayrıca seyircinin isteğine ve desteğine gereksinimiz vardır.. Özetle bu yazının amacı ; YAPAN ,YAPTIRAN VE KULLANAN üçlemesini irdelemek,
1- KULLANICILAR, SANAL İŞVERENLER YANİ SİZLER !..Kiracı iseniz eve giderken, ev sahibiniz “Ahmet beyin evine” mi yoksa “bizim eve” mi gidiyorum dersiniz ?. Ev sahibi iseniz “müteahhit Mehmet beyin evinde” akşam yemeğe bekliyorum mu dersiniz yoksa akşam “bize” buyurun mu dersiniz ?.. Hatta, işyerinize giderken, “Patron Rahmi beyin bürosuna” mı , yoksa “bizim büroya” yada Evet ; o mekan geçici de olsa sürekli de olsa, içinde yaşıyorsanız sizindir. Sizle özdeşleşmiştir. O yüzden orası “sizin” evinizdir, “sizin” işyerinizdir, “sizin” okulunuz “sizin” kentinizdir.. Bu sahipliğinizi elinizden alabilecek hiçbir güç yoktur.. Aslen sizin olan mekanın oluşumuna ne kadar katkıda bulunabildiğinizi sormasam daha iyi olur.. Oluşum sırasında genellikle hatırınızı soran olmayınca, Karadenizli hemşerimiz Temel gibi “o mimar beni tanımaysa ben de onu tanımayrum !” deyip köşenize çekiliyorsunuz gibi geliyor.. Bireysel ilişkilerde, iyi bir terzinin tüm ölçülerinizi alması ve birçok prova ile bu ölçüleri oturtması örneğini mimaride yaşama olasılığı yüksektir. Fakat toplu yerleşimlere sıra geldiğinde, toplum adına karar yetkisi, donanımına bakılmaksızın “mimar” denen kişiye adeta terk edilir.. Üstelik mimarın sorumluluğu mekanın içinde yaşayacak insan sayısı kadar artmıştır.. Buna karşılık, yaşadığım toplu yerleşim projesi örneklerinde “sorumluluk örneği olması ümidi ile” kendi hazırladığım 300 soruluk anketin, önce kooperatif yönetim kurullarınca ; “işi zora koşmak, üyeleri uyandırıp ! gereksiz tartışma açmak” şeklinde algılandığını söylemem gerekir. Bu engeli aşıp, “haydi ! kendi evinizin oluşumuna katkıda bulunun !” çağrısı ile kendilerine sunulan anketi, birçok hatırlatmanın ardından çoğu boş bırakılmış cevaplarla “hatır için” doldurup verenlerin sayısı, üzücüdür ki % 90 ı bulmaktadır. Boş vermişlik diz boyudur.. İçten cevap verenlerin oluşturduğu ortalama sonuç, diğerlerinin yaşamını ister istemez belirlemektedir.. Böyle bir sorgulamaya başvurulmayan durumları, mimarın sorumluluğu faslında gözden geçireceğiz.. Fakat “talep etmemekle” siz de suça iştirak etmektesiniz ona göre.. Altı ay giyeceğiniz bir elbiseyi alırken gösterdiğiniz titizliği yirmi yıl kullanacağınız mekana karşı göstermemeniz affedilemez.. Bir gün, sekiz on yakınınız ile konut sahibi olmaya kalktığınızda ya da büyük bir yerleşimde daire edinmeyi düşlediğinizde sorumluluğunuzu hatırlayın ve bizimkini de hatırlatın !.. Henüz yapılmayan projenin oluşumunda katkınızı sağlayacak , isteklerinizi belirleyecek çalışmanın mimar tarafından yapılmasını isteyin. Ardından bu isteklerin proje üzerindeki sonuçlarını izleyin. İnşaat başlayana ya da ruhsat alınana kadar bazı şeylerin değişebileceğini bilin..Yeter ki istekleriniz tutarlı ve zamanında iletilmiş olsun.. Mimarın görevi ; istekleriniz ve mesleğin gerekleri arasında uzlaşma sağlamaktır. Size rağmen sizin adınıza karar yetkisi kimseye verilmemiştir.. Şikayete hakkınız olabilmesi için, lütfen % 90’lık oranın dışına çıkmaya çalışın.. Toplu yerleşimlerde, bir anlamda “işveren” olduğunuzu düşünün.. Ayrıca kendi evinizin “aday mimarı” sayılırsınız. Asıl parlak 2- HUKUKİ SORUMLU, YATIRIMCI İŞVERENLER.. Bireysel temas olanağına sahip sayın özel işverenlere gelince.. Sizlerin de ne istediğinizi biliyor olmanız aynı önemdedir. İşe başlamadan mimarla oturup ; bu işe ayırdığınız bütçeden, yapıdan beklediğiniz işlevlere, taşıyıcı sistemden, kullanılması düşünülen malzemelere kadar olabildiğince çok ayrıntıyı proje aşamasında görüşün. Eğer bu işe ayıracak zamanınız gerçekten yok veya bir plana bakıp, onu binanın ön görünüşü sanacak kadar konuya yabancı iseniz ( ki bunda ayıplanacak hiçbir şey yoktur, örneğin ben de aspirin dışında hiçbir ilaç ismi bilmem..) İşinizin sağlığı için; bu işten anlayan, bilgisine ve zevkine güvendiğiniz bir yardımcı bulun ve mimarla onu muhatap edin. Bu davranışınız hem işinizin, hem sizin, hem de mimarın sağlığına iyi gelecektir inanın !.. “Ben bu işten anlamam !” diyerek her şeyi mimara bırakıyor gibi görünüp, sonradan “bu kolonda ne kadar çok demir var ?” gibi cevabı mimarda olmayan sorular sormak yerine, güvenebileceğiniz bir mühendis bulun ve gerçekten güvenin.. Veya 2m ye 2m, beton perde ile inşa edilmiş bir asansör çukuruna bakıp, “ben burada 12 kişilik şeffaf bir asansör istiyordum !” gibi sürpriz açıklamalarda bulunmayın lütfen beton döküldükten sonra.. Size kağıt üzerinde bir takım taslaklar sunulmadan, açıklığa kavuşması gereken bir çok sorun vardır. Proje sırasında da ortaya yeni sorunlar çıkar.. Bunların tümü önceden tartışılmalıdır. “Hele bir inşaat başlasın icabına bakarız !” anlayışı sadece para ve zaman kaybettirir.. Ne zaman ki inşaat başlar artık adeta “eser” sahneye konmuş sayılır .. Oyuna müdahale edilmez, edilmemelidir.. Bu tür işlerin başında, “ben bitmiş halini görmeden nasıl olacağını anlayamıyorum” yaklaşımı, tutarlı bir yaklaşım değildir. Ya ; bu görüşü olan birisini işin başına getirmek ya da zevkine ve mantığına güvendiğiniz mimara sonuna kadar itimat etmekle iyi bir proje ve iş yaptırabilirsiniz. Bu güne kadar yaşadığınız; sorun çıkmasın diye her şeye evet diyen mimar, müelliften kopuk kalfa müdahalesi ve yetersiz teknik eleman katkısı ile aldığınız kötü sonuçlar, ileri sürdüğüm fikri çürütmez aksine destekler.. Çünkü bence sonuçları belirsizlikle dolu “haftalık müdahaleler” ve “patron söyledi, mutlaka haklıdır !” mantığı ile verilen zoraki destekler sonucunda işler, sizi bıktıracak kör düğüm noktasına doğru hızla yaklaşacaktır.. Üstelik işin sonunda sizi de tatmin etmeyen sonuca neden olanı bulmanız olanaksız hale gelecektir. Bence dikkat edilmesi gereken konular şu birkaç kalemde özetlenebilir :
olarak itimatla teslim edilmesi doğru olur.
Hak edeni bulmak ve hak İşte size “sihir !” olmayan fakat sonuçları sihirli gibi etkili sekiz tavsiye.. Denemenizde yarar olduğunu düşünüyorum. Sayın yatırımcılar ! Bu tavsiyeler, bir hakkın elinizden alınması değil, sadece o hakkı “ne zaman ?” ve “nasıl ?” kullanmanız gerektiğinin hatırlatılmasıdır.. Harcayacak çok paranız ve zamanınız varsa, eski usul yöntemlere ve her gün her şeye karışmaya devam edin.. İş çıkmaza girdikçe “Ben hiçbir şeyden çekmedim bu inşaattan çektiğim kadar” şarkısı eşliğinde, kendiniz haricinde tüm teknik kadroyu, hatta kalfaları, düz işçileri ve inşaatın bekçisini suçlayabilirsiniz.. Ama bunun sinir sisteminize ve muhtemel ülserinize hiç yararı olmaz, bilesiniz !.. 3- SAYIN MİMARLAR ! ŞİMDİ DE BİZ GÜNAH ÇIKARTALIM .. Çuvaldızı kendimize batırma zamanı geldi sanırım.. Hizmet verdiğimiz kişilerin ve paramızı ödeyenlerin bilinçli olmasını isterken acaba biz işimize yeterli bilinçle yaklaşıyor muyuz ?.. Gelin bir sorgulayalım.. :
muyuz ?..
yazılı ve sözlü araştırmaların (anketlerin, sosyal incelemelerin, ikili ve toplu görüşmelerin) nasıl yapılacağını ve nasıl yorumlanacağını biliyor ve okullarımızda enine boyuna öğretebiliyor muyuz ?..
yapmaktayız ?.. Mesleki olgunluğun uzun sürecine katlanamayıp, bir iki proje ardından ilk ekonomik sıkıntıyla karşılaştığında mimarlığı bir daha hatırlamamak üzere unutan ve meslek dışı herhangi bir işi sürdürmeyi tercih eden sistem kurbanları sanırım en az kabahatli olanlarımızdır... Bütün bunlara siz de birçok madde eklersiniz eminim. Şimdi tekrar düşünelim.. Bir yandan “YAPTIRAN” ve “KULLANAN”ların eğitimini ister ve desteklerken ,“YAPAN” lar olarak kendi eğitimimizi ihmal ettiğimizi görmezden gelemeyiz .. ÖNERİLER..
karşılayacak gönül zenginliğine de sahiptirler.. Yine de en önemli gayretin, bu mesleği ; bilimsel bir tutum , ülke çıkarları doğrultusunda öneriler ve insanlık haysiyetine yakışır projeleri ile yürütecek olan MİMARLARA düştüğünü gelin kabul edelim !.. Sayın meslektaşlarım !. Tüm meslekler içinde sadece bizim günah çıkartmak zorunda olduğumuzu düşünmüyorsunuz umarım. Evet bu yazı aynı zamanda bir “öz eleştiridir”. Fakat ülkemizde zaman zaman çarpıcı örneklerini yaşadığımız düşünce kirliliği ve bilimsel normsuzluğun giderilmesi için biraz da haddimi aşarak, tüm mesleklere salık verilen bir “örnek !” olmalıdır diye düşünüyorum .. Y.Mim Çelik ERENGEZGİN
|